Auteursrecht in de fotografie: in de praktijk niet zo gemakkelijk als het lijkt

Toiletjuffrouw

Portret van toiletjuffrouw Bep Nieuwenhuijzen, één van mijn foto’s die het meest zonder toestemming wordt gebruikt. Niet alleen vervelend voor mij maar ook voor haarzelf.’ Foto’s, die op het internet staan, mag je zomaar gebruiken, toch?’ Iets wat je tegenwoordig heel vaak hoort, maar waardoor mensen behoorlijk in de problemen kunnen komen. Eigenlijk zijn de rechten rondom foto’s heel simpel geregeld; het auteursrecht blijft te allen tijden bij de fotograaf liggen, tenzij er duidelijk is afgesproken dat hij/zij dit afgeeft. De consequentie is dat je of van te voren afspraken maakt waarvoor de foto’s gebruikt worden (zoals bij fotografie in opdracht gebeurt) of je eerst toestemming aan de fotograaf moet vragen voordat je een foto gebruikt. Helemaal niet zo ingewikkeld dus, maar in de praktijk blijken maar weinig mensen hiervan op de hoogte te zijn en stoot je als fotograaf vaak op een hoop onbegrip.

Ook bij werk in opdracht houdt de fotograaf het auteursrecht

Bij werk dat in opdracht gemaakt is, wordt vaak ten onrechte de conclusie getrokken dat de foto’s automatisch van de opdrachtgever zijn en hij/zij er alles mee kan doen. Ook in deze situatie blijft het auteursrecht gewoon bij de fotograaf liggen, tenzij hier expliciet andere afspraken over gemaakt zijn. Ik heb ooit voor een lokale krant gewerkt die (kwam ik pas later achter) mijn foto’s verkocht aan particulieren (vaak mensen wiens foto in de krant stond en deze als aandenken wilden hebben). Dat is dus absoluut niet toegestaan. De krant moet in zo’n situatie de mensen die belangstelling in een foto hebben in contact brengen met de fotograaf en deze moet beslissen of en voor welk bedrag hij/zij de foto’s wil verkopen. Als je het helemaal volgens de regels moet doen maak je als fotograaf van te voren met de opdrachtgever afspraken waar de foto’s voor gebruikt worden. Als de opdrachtgever de foto’s ook voor iets anders wil gebruiken, moet hij/zij hiervoor eerst toestemming vragen aan de fotograaf en daar eventueel een vergoeding voor betalen.

In de praktijk

Zelf merk ik dat dit in de praktijk niet helemaal zo werkt. Het lastige als fotograaf is dat je afhankelijk bent van je opdrachtgever(s). Die zijn echt niet blij als ze meerdere keren voor dezelfde foto moeten betalen en dan is het waarschijnlijk ‘voor jou tien anderen’. Situaties waarbij de opdrachtgever zich niet aan de regels houdt, zijn ook lastig om op te lossen. Van de ene kant wil je voor jezelf opkomen, maar je wilt ook niet de relatie met je opdrachtgever op het spel zetten. Je zult dan dus heel erg goed moeten nadenken op welke manier je hierover in discussie gaat en er zeker niet gelijk met gestrekt been ingaan. Ik merk heel erg dat in situaties van misbruik van het auteursrecht, het vaak de fotograaf is die met de nek aangekeken wordt. Kijk maar naar een willekeurige discussie op internet over dit soort situaties. Er is altijd wel iemand bij die reageert dat de fotograaf niet moet zeuren en alleen maar geld probeert te verdienen over de rug van anderen. Ik heb een paar situaties meegemaakt, waar iemand mijn foto’s zonder toestemming gebruikt had. Sommige mensen reageren heel sportief en geven gelijk hun fout toe, maar anderen blijven volhouden dat ze niets verkeerd gedaan hebben. Ondanks dat het overduidelijk is dat jij de foto gemaakt hebt en ze dat ze iets gedaan hebben wat niet mag.

Hoe kom je dan aan foto’s of plaatjes?

Als er een foto zonder toestemming van de fotograaf gepubliceerd wordt, kan hij/zij daar een vergoeding voor in rekening brengen. Zelf stuur ik particulieren eerst een waarschuwing, maar kom ik één van mijn foto’s tegen die zonder toestemming commercieel gebruikt wordt, dan stuur ik gelijk een rekening. Maar hoe doe je dat dan als je ergens een foto voor nodig hebt en je wilt niet het risico lopen dat je daar achteraf een hoop voor moet betalen? Als je weet wie de foto gemaakt heeft, kun je natuurlijk altijd vragen of je de foto mag gebruiken en welke vergoeding hij/zij daarvoor vraagt. Een andere optie is om voor een klein bedrag een foto op een stocksite te kopen. Maar wat eigenlijk nog het allerleukste is, is om een zelfgemaakte foto te gebruiken. Of eentje die je al eerder gemaakt hebt of er zelf eentje maken. Is gelijk weer een leuk fotografie projectje!